Karel Koster
Militaire situatie
De overgang van een conventionele oorlog naar een mogelijke guerrilla is zo goed als voltooit. Er is sprake van voortdurende gevechten van VS troepen met verzetshaarden van aanhangers van SH. Die kunnen bestaan uit Iraakse soldaten, Fedayeen, Baath partij aanhang, een deel wellicht afkomstig uit het buitenland. Verder zijn er vuurgevechten tussen aanhangers van SH en sjiitische groeperingen in delen van Bagdad, plus de eerste confrontaties tussen Amerikaanse troepen en plaatselijke milities in Mosoel.
Delen van de VS conventionele strijdkrachten, waaronder twee vliegdekschepen en hun escorte groepen, evenals een aantal Britse en Amerikaanse onderzeeërs en Britse aanvalsvliegtuigen, worden teruggetrokken uit het operatiegebied. Van de eenheden die nog in aantocht zijn is de status onduidelijk: er was sprake van dat de 1e Cav divisie in de VS niet zou uitvaren, terwijl een of meer onderdelen van de 1e pantser divisie en 1 infanterie divisie in Duitsland nog steeds op weg zijn naar Irak (dit zijn de treintransporten die momenteel vanuit Duitsland naar Rotterdam gaan).
Een saillant gegeven is dat het grootse deel van het Iraakse leger niet krijgsgevangen is gemaakt. Er is volgens de Guardian (120403) sprake van 9000 krijgsgevangenen en 4000 doden.Een veel hoger dodental is ook mogelijk, als een bericht in de FT (110403) klopt: daarin wordt een Britse officier aangehaald die schatte dat er 20.000 - 25.000 Iraakse militaire doden vielen, vooral door de bombardementen.
Het aantal burgerdoden is eveneens onduidelijk: een zeer conservatieve schatting houdt het op ongeveer 1400, gewonden 5000 - 6000.
Opmerkelijke ontwikkelingen
De door sommigen verwachtte langdurige stadsoorlog vond niet of nauwelijks plaats. Dit zijn de mogelijke redenen:
- de Rep garde divisies werden grotendeels vernietigd door langdurige bombardementen in de gebieden ten zuiden van Bagdad. Ze mochten zich niet naar Bagdad terugtrekken vanwege SH's angst voor een coup.
- De politieke wil om te vechten verdween omdat:
a) er geen effectieve politieke leiding meer was
b) de bevelstruktuur doorbroken werd door de luchtaanvallen en mogelijkerwijs grondoperaties van speciale eenheden geïnfiltreerd achter de linies
c) de Iraakse media volledig geblokkeerd werden
d) de politieke leiding werd gedood of is gevlucht of zelfs in ballingschap gegaan. - De politieke steun voor SH viel weg door demoralisatie, de voortdurende Amerikaanse opmars. Daardoor viel ook de politieke basis voor een succesvolle guerrilla weg.
Dit suggereert:
- geen effectieve luchtafweer (deze was mogelijkerwijs al ernstig verzwakt in de lange periode van bombardementen vanaf augustus 2002, voor de oorlog). Dit bleek uit de steeds risicolozere Amerikaanse luchtoperaties, uitmondend in lage aanvalsvluchten boven Bagdad door A-10 aanvalsvliegtigen en uiteindelijk ook Apache helikopters. In een eerdere fase van de strijd was zo een inzet tegen de Garde divisies niet mogelijk.
- geen effectieve anti-tankwapens. De veelal gebruikte 'rocket propelled grenades' (RPG's) hadden niet eens de mogelijkheid om het pantser van de Bradley infanterievoertuigen te doordringen, laat staan de Abrams tanks.
De cruciale politieke factor was vermoedelijk het ontbreken van politieke steun onder de bevolking voor het voeren van stadsgevechten, dus was er geen algemene wil (wellicht ook geen effectieve leiding voor de speciale troepen die in het zuiden wel weerstand boden) om de Amerikaanse invasiemacht tegen te houden. Dit betekende dat de Iraakse troepen snel alleen stonden en dat alleen speciale eenheden en Baath getrouwen enig verzet boden, veelal op een verbrokkelde en suïcidale manier die de Amerikanen gelegenheid gaf om hun superieure vuurkracht te gebruiken. Het leek er sterk op dat een gecoördineerde leiding in de loop van de strijd wegviel, ongeveer in de periode dat het internationale vliegveld bereikt werd door de Amerikaanse troepen.
massavernietigingswapens
Er zijn door de Iraakse strijdkrachten geen chemische of biologische wapens ingezet. Het meest geschikte ogenblik daarvoor was tijdens het slotoffensief op Bagdad, toen grote aantallen VS pantservoertuigen de Eufraat overstaken. Voor deze non-gebeurtenis zijn de volgende verklaringen:
- De chemische wapens bestonden niet, althans niet in inzetbare vorm
- De Irakezen konden ze om uiteenlopende redenen niet inzetten (vernietigen van de bevelsstruktuur bijv.)
- De Irakezen wilden ze niet inzetten: ofwel op het laagste uitvoerend bevelsnivo, ofwel op niveau van bevelvoerend officier, wellicht omdat men geïntimideerd werd door Amerikaanse propaganda en dreigementen. Of op het hoogste politieke niveau omdat SH een nucleaire tegenaanval vreesde, waarmee de VS leiding meerdere malen gedreigd heeft.
olievelden
De olievelden zijn niet in brand gestoken. Hiervoor zijn de volgende verklaringen:
- Ze werden door speciale troepen ingenomen. In het zuiden was dat de 'Special Boat Service' van de Britten, in het noorden vermoedelijk de Amerikaans Special Forces.
- De sabotage eenheden van het Iraakse leger mochten alleen optreden als ze bevel kregen uit Bagdad. Dat bevel heeft hun niet bereikt, omdat het niet gegeven werd of omdat het onderbroken werd door luchtaanvallen of speciale operaties van de Britten of Amerikanen
- SH wilde ze niet in brand stelen omdat hij er op gokte om de oorlog te winnen. Bij verlies van de oorlog zou het hem toch niet uitmaken. (Dus geen Berlijn 1945 Gotterdammerng scenario)
plunderingen
De Amerikaanse troepen zijn verrast door de plunderingen. Zie hierover de toegevoegde verslagen van Robert Fisk in de Independent (Londen). Dit werd mogelijk veroorzaakt door:
- Veronderstelling massale steun van de bevolking voor de VS troepen, waarbij plunderingen niet paste in het VS beeld.
- Te snelle opmars waardoor onvoldoende troepen aanwezig om alles te dekken. Prioriteit lag bij opruimen verzetshaarden en beschermen belangrijkste plekken zoals olie ministerie en paleizen, ministerie binnenlandse zaken
Interne politiek
De interne politieke situatie is bepalend voor het vervolg. In het noorden is een voorlopige vorm van stabiliteit bereikt: de Koerdische milities hebben zich teruggetrokken uit Kirkoek en Mosoel, of hebben zich verborgen. Amerikaanse troepen hebben hun deels vervangen. Daarmee is voorlopig voldaan aan een van eisen van de Turkse regering. Er zijn echter berichten over gevechten tussen Arabische en Koerdische inwoners van Mosoel, en gevechten tussen Koerden en Arabische Irakezen in de dorpen rondom Kirkoek.
In Mosoel ontstond op 15 april een conflict tussen plaatselijke milities en de Amerikanen nadat een Amerikaanse vlag was geheven op een overheidsgebouw. Er waren protesten tegen de aanstelling van een gouverneur door de Amerikanen.
De BBCWS radio verslaggevers in Bagdad rapporteerden op 16 april s'ochtends herhaaldelijk dat de stemming onder de bevolking is dat de Amerikanen weg moeten. Een van de verslaggevers vond een man die hun verblijf steunde en die was van het Iraqi National Congress.
De plunderingen in alle grote steden zijn grotendeels opgehouden, deels omdat er niets meer te stelen was, deels omdat de religieuze Shi'itische leiders hebben opgeroepen om ermee te stoppen. Een deel van het gestolen materiaal is aan de religieuze autoriteiten overgedragen. In Basra en Bagdad wordt door de Britse en Amerikaanse militairen gebruik gemaakt van voormalige Iraakse politieagenten om de orde te bewaren.
In het zuiden begint een gecompliceerde religieuze strijd op gang te komen. In de heilige stad Najaf werd vorige week donderdag Abdulmajid al-Khoi, een belangrijke Sji'itische religieuze leider vermoord. De FT schatte in dat dit het werk was van andere Sjiitische stromingen die al-Khoi zagen als een verlengstuk van de Amerikaans bezettingsmacht. Achter de schermen speelt verder mee de ayatollah Mohammed Baqir al-Hakim, in ballingschap in Teheran. Zijn organisatie, de Supreme Council for Islamic Revolution (SCIRI) heeft een militair eenheid van zo een 10.000 man ter beschikking aan de grens met Iran. SCIRI weigerde mee te doen met de door de VS op 15 april georganiseerde besprekingen in Nasiryah, juist vanwege het feit dat ze door de VS waren georganiseerd. SCIRI accepteert de aanwezigheid van de VS slechts als waarnemer, niet als organisator van de onderhandelingen over een interim bewind. Een demonstratie van zo een 20.000 mensen vond plaats tegen de vergadering georganiseerd door het Amerikaanse militaire gezag. Ze eisten een bewind van religieuze leiders.
Internationaal
De strijd tussen Frankrijk, Duitsland en Rusland enerzijds, en Engeland en de VS anderzijds wordt voortgezet rondom de kwestie van het installeren van een VN administratie (afgewezen door de VS en VK) en het aannemen van een VN resolutie voor de legitimering van het proces waarbij een interim regering wordt geïnstalleerd onder een Amerikaanse militaire gouverneur die een wetgevende vergadering bij elkaar moet roepen gevolgd door verkiezingen, in ongeveer een jaar. Dat is althans het Brits-Amerikaanse plan. Dit wordt zowiezo in werking gesteld, de VS wacht niet op de VN.
Daarmee worden de kiemen van een nieuwe confrontatie zichtbaar, die zal worden uitgespeeld als de verschillende takken van de Sji'iten een eigen machtstruktuur gaan uitbouwen in hun gebieden. Tekenen daarvan zijn als zichtbaar, er is sprake van het opzetten van een soort plaatselijke raden, geleid door de geestelijken met inbreng van anderen. Voorspelbaar is dat dit proces versneld wordt, terwijl de Britten en Amerikanen een eigen machtsstructuur proberen op te bouwen, wellicht deels gebaseerd op de stamstrukturen die ook al door SH werden gebruikt, plus paramilitaire eenheden van de INC, die zelf nauwelijks een massabasis heeft. Daarmee worden de kiemen van een strijd om de plaatselijke macht zichtbaar. Een vergelijkbaar proces kan in het noorden plaatsvinden als er een grootscheepse beweging van Koerden naar Kirkoek en Mosoel op gang komt om hun vroegere huizen en land terug te eisen.
Ook daar schijnen geestelijken al een bemiddelende rol te spelen naar de plunderaars, waardoor hun politieke gezag ook versterkt wordt.
Volgende oorlogen
Zowel Bush als Rumsfeld en andere Amerikaanse woordvoerders hebben zich de afgelopen dagen dreigend uitgelaten over Syrië, dat onderdak zou verlenen aan leden van het SH bewind, en ook de Iraakse massavernietigingswapens zou hebben verborgen. Bovendien heeft het zelf ook chemische wapens. Israël heeft een reeks klachten aangaande de ondersteuning door Syrië van de Hezbollah beweging in zuid Libanon en zou ook bij een confrontatie betrokken kunnen worden. Zoals bekend bezet Israël nog steeds de Golan hoogtes, een strategiese hoogvlakte in het zuid westen van Syrië.
De vraag is of de VS regering nu al aan de volgende oorlog wil beginnen. Cruciale factor zijn de presidentsverkiezingen van 2004: de campagne daarvoor begint informeel een dezer dagen met de eerste aankondigingen van kandidaturen. Er zijn twee hoofdstrategieen open: een is om de nadruk te gaan leggen op de economische situatie in het binnenland - daar kleven grote nadelen aan omdat het Bush beleid de facto ten voordele van de rijken werkt en dus niet goed verkoopbaar is aan de middenklasse die klem komt te zitten in de komende periode van langzame economische groei. Een alternatief is om in 2004 een nieuwe crisis te bewerkstelligen die gebruikt kan worden om de in de VS breed verbreide angst voor terrorisme verder aan te wakkeren. Daarmee wordt ook rugdekking verschaft voor een volgende oorlog.
Het is momenteel onduidelijk welk pad gevolgd wordt. De eventuele overplaatsing van de 1e pantserdivisie in Duitsland naar de Golf via Nederland kan een aanwijzing zijn: dit lijkt alleen nodig als een volgende oorlog wordt verwacht. Deze slagkracht gecombineerd met wat al aanwezig is moet voldoende zijn om of Iran of Syrië aan te vallen, danwel daarmee te dreigen. De 1e infanterie divisie wordt waarschijnlijk ook uit Duitsland overgeplaatst, als bezettingsmacht tijdens de aanloop naar de interimregering.
De hitte zal een snelle aanval op Syrie ernstig bemoeilijken, aangezien daar wel ernstig rekening moet worden gehouden met de aanwezigheid van inzetbare chemische wapens. Gebruik in gevechtsomstandigheden van beschermingspakken in temperaturen van 35 C plus is onmogelijk. Alleen een nachtaanval zou misschien mogelijk zijn. De implicatie is dat een aanval pas omstreeks december weer een practische zaak wordt.
Een lange-termijn aanwezigheid van de VS in Irak en elders in de regio lijkt zowiezo zeer waarschijnlijk, waarbij de grote onrust op de koop toe wordt genomen. Die weegt niet op tegen de bijna volledige beheersing van de immense olie reserves in Irak.
De vraag is wat de buurlanden aan de VS aanwezigheid kunnen doen. Veel waarschijnlijker is de ook al maanden geleden gemaakte voorspelling van een golf van terrorisme gesteund door grootschalige rekrutering. De reikwijdte van de aanslagen is onduidelijk: het kan bestaan uit Brits-Amerikaanse doelen in de regio, maar ook aanslagen in de thuislanden van de bondgenoten. Zoals bleek uit pamfletten verspreid in de door Israël bezette gebieden wordt ook Nederland tot deze groep gerekend (alle vragen de afgelopen weken in de Tweede Kamer gesteld over Nederlandse militaire betrokkenheid aan de oorlog werden door de Nederlandse regering met 'nee' beantwoord).
Wat betreft de transatlantische relatie lijkt het onwaarschijnlijk dat deze verder verslechtert. De NAVO wordt toch al gezien als een uitvoerend instrument van de VS politiek door de Amerikaanse strategen, en de Europese bases zijn een nuttig bijtank- en doorvoerstation. Het bondgenootschap is nauwelijks nog een politieke verbond (behalve als men de Amerikaanse koers kritiekloos volgt). Cruciaal is of de Frans-Duitse as de Britse regering los kunnen weken van haar pro-amerikaanse verbondenheid. Dit is onder de huidige omstandigheden van Brits patriottisme en nationale trots bijzonder moeilijk. Als er moeilijkheden ontstaan in Irak kan Blair alsnog de rekening gepresenteerd krijgen voor zijn pro-amerikaanse beleid.
KK
Naar boven
Naar beginpagina