Notities over de ontwikkelingen in Irak 9
Karel Koster
De ontwikkelingen in Irak hebben een kruispunt bereikt en zijn relevant voor de Nederlandse politiek omdat mogelijkerwijs Nl troepen naar irak gaan in het kader van een vredesmacht, NAVO of anderszins, met of zonder VN mandaat.
Het verslaan van het Iraakse leger en het ten val brengen van het regiem van Saddam Hussein hebben een politiek situatie tot gevolg waarin elke belangrijke politieke stroming manoeuvreert voor het bewerkstelligen van een goede uitgangsstelling in de strijd voor invloed in de komende interim regering. In Karbala vindt vandaag en woensdag een religieuze herdenking plaats van meer dan 1-2 miljoen shi'ieten, ter nagedachtenis van de sterfdag van Hussein, kleinzoon van de profeet Mohammed en cruciaal symbool voor de Shi'itische stroming in de islam. Deze massale jaarlijkse samenkomst, die verboden was onder SH, heeft ook een politieke kant, namelijk het verkondigen van de aanwezigheid van de shi'ieten als machtsfactor in Irak. In de leuzen zoals gerapporteerd door de BBCWS Tv vanochtend wordt honend verwezen naar de val van SH. Er is nog geen algemene oproep voor de verwijdering van de Amerikaanse en Britse troepen, behalve door kleine delen van de demonstranten en kleinere eerdere demonstraties in Bagdad en elders. Afzonderlijk geïnterviewde Irakezen, vermoedelijk meestal shi'ieten, zeggen bijna zonder uitzondering dat de Amerikanen weg moeten.
De praktische vertaling van de politieke wil van een bijzonder groot deel van de Iraakse bevolking is de eis voor politieke deelname aan en controle op het interim bestuur dat de Amerikaanse gouverneur Garner onder zijn controle wil houden, bijvoorbeeld door het installeren van pro-amerikaanse krachten zoals het INC van Chalabi. Dit is het spanningsveld waar de strijd over zal worden aangegaan de komende weken.
De reactie van het Amerikaanse militaire gezag in de komende dagen is cruciaal. Een poging om een pro-amerikaans regiem in het zadel te helpen zal tot een grootscheepse confrontatie leiden, een alternatief is een reeks manoeuvres om delen van de Shi'ietische krachten in de voorlopige regering op te nemen en in feite te coöpteren voor het Amerikaanse project.
Daarnaast is de algemene humanitaire situatie, dwz de gezondheidstoestand van de Iraakse bevolking van groot belang voor de interne verwikkelingen. Hoe langer de ellende duurt, hoe groter de overtuiging onder de bevolking dat de westerse troepen verantwoordelijk zijn voor die ellende.
De Iraakse binnenlandse manoeuvres vinden op hun beurt plaats in de context van een internationaal krachtenveld waarin nieuwe crises te verwachten zijn (Noord Korea) en de Amerikaanse invloed in het Midden Oosten in een veranderingsproces is verwikkeld. Op langere termijn spelen de Amerikaanse presidentiële verkiezingen eind 2004 een cruciale rol voor het Amerikaanse beleid en dus ook voor de internationale machtsverhoudingen.
Regionaal, militair
De mogelijke confrontatie met Syrië lijkt voorlopig afgewend, er zijn vermoedelijk een aantal stappen genomen (zoals het overhandigen van een figuur uit het regiem van SH) en het sluiten van de grens met Irak om de VS tegemoet te komen. In een interessant commentaar in de Financial Times (150403) schrijft de voormalige Israeliese minister van buitenlandse zaken Shlomo Ben Ami dat naar zijn mening Syrië bewust een semi-confrontatie aangaat met de VS met als einddoel het terugkrijgen van de bezette Golan hoogten en erkenning van haar invloed in Libanon.
In Bagdad worden de mariniers afgelost door troepen van het VS leger, die ook meer geschikt zijn om een bezettingsmacht te vormen.
Het blijft echter merkwaardig dat de 1e pantser divisie op weg is naar Irak. Deze is ongeschikt voor bezettingstaken, die juist veel infanterie en niet tanks vereist, zeker in de stedelijke gebieden.
In de New York Times werd op 20 april op basis van interviews met luchtmachtofficieren gesuggereerd dat de VS plannen heeft om een viertal luchtmachtbases in Irak blijvend te bezetten in de toekomst, als onderdeel van een groter strategisch concept om de Amerikaanse aanwezigheid in een groot deel van oost-Europa, centraal Azië en het Midden Oosten vast te leggen. Minister van defensie Rumsfeld ontkende dit onmiddellijk.
Irak binnenland
Een reeks incidenten volgden elkaar in snel tempo op de afgelopen week, na de boycot van de Nasiriya conferentie door zowel Sciri als Daawa (twee belangrijke delen van de shi'itische oppositie).
De afgelopen dagen hebben miljoenen mensen zich naar Karbala begeven om de sterfdag van Hussein te herdenken, op 22 april. Het is van groot belang of deze herdenking net als in Bagdad gekoppeld wordt aan een afwijzing van de Amerikaanse aanwezigheid of blijft bij een eis voor een door de Islamitische geestelijkheid geleide dan wel sterk beïnvloedde regering.
In Bagdad, waar de watervoorziening deels hersteld is maar electriciteitsdistributie nog niet, komt een stroom van berichten die wijzen op toenemende ontevredenheid van de bevolking en afkeer van de Amerikaanse troepen, die de schuld krijgen van de wantoestanden. In de shi'itische wijken is sprake van een nieuwe gezagsstructuur, die Amerikaans invloed afwijst. Zo is in de wijk Thawa sprake van een nieuw bestuur (Volkskrant 160403). Bij demonstraties (20.000 - 30.000) na het vrijdaggebed op 18 april werden leuzen voor een islamitisch bestuur en tegen de VS aanwezigheid geroepen.
Daarnaast werd door het pro-amerikaanse INC geprobeerd om een van hun mensen - Jawdad Obeidi- als burgemeester te benoemen, een stap die vervolgens afgewezen werd door de medewerkster van generaal Garner, de de facto gouverneur. Deze kwam op maandag 21 april aan in de hoofdstad.
Op grond van de verschillende persberichten kunnen de volgende politieke krachten worden geïdentificeerd:
- Basra: Een provisionele gemeenteraad opgezet door het Britse militaire gezag, geleid door Sheik Mozhaei. Plaatselijke bevolking wijst hem deels af, vanwege Ba'ath verleden. Desalniettemin beginnen delen van het ambtenaren apparaat (inclusief politie) weer aan het werk te gaan en werd een deel van olie infrastructuur in werking gesteld.
- Najaf: Ayatollah Sistani wordt nationaal en internationaal door Sjiieten erkend als beheerder van de hawza, de religieuze school van Najaf. Hij zou streven naar een vorm van compromis met enige invloed vanuit het geestelijke gezag op de staat. Hij is van Iraanse afkomst. Meer radicale groeperingen willen verder gaan in de richting van een islamitische staat. Ze waren wellicht betrokken bij de eerdere moord op de geestelijke Al-Khoei, die samenwerkte met de VS en daar ook voor pleitte. Hij werkte volgens een verslag in de FT mee aan uitzendingen voor de Amerikaanse alternatieve radiozender.
- Al Koet: Informeel heerst hier de leider Said Abbas van de SCIRI. Door Amerikaanse mariniers werd hij omschreven als een clown, maar hij heeft kennelijk zodanige invloed dat de Amerikaanse militairen het niet aandurfden om hem uit het stadhuis te verwijderen. Inmiddels is daar ook aangekomen Al-Hakim Abdula Ziz, broer van de ayatollah Mohammed Baqir al-Hakim, leider van Sciri. Hij eiste een Iraaks interim bestuur. Daarmee wordt Al Koet kennelijk het voorlopige machtscentrum van Sciri (Fin Times 160403).
- Bagdad: In Bagdad lijken de Soennitische wijken te worden beheerst door ex-Baathisten, die een vorm van militie hebben opgezet om hun buurten te beschermen tegen plunderingen.
De Sjiitische wijken worden geleid door Sjiitische geestelijken en anderen die tijdens het vrijdaggebed afgelopen week een duidelijke afkeur van de Amerikaanse aanwezigheid uitspraken. - In het noorden is de invloed van de verschillende Koerdische groeperingen als volgt verdeeld, buiten de al door hen bestuurde gebieden:
Mosoel: gedeeld bestuur van Arabieren, KDP. Door de VS werd vorige week ene Mishaan Al Jabouri geïnstalleerd als plaatselijk gouverneur, waardoor onrust ontstond waarbij doden vielen. Huidige situatie onduidelijk, er zijn buurtmilities opgericht, moellahs van de moskeeën hebben oproepen gedaan om geplunderde eigendommen terug te geven. Oude politie loopt weer patrouilles.
Kirkoek: PUK. Arabische bewoners worden verwijderd uit huizen in Kirkoek en dorpen rondom de stad. Een vorm van etnische zuivering lijkt op gang te komen om de door SH geïnstalleerde Arabische immigranten in het gebied te verwijderen en de Koerdische bewoners te laten terugkeren. Het lijkt erop alsof dit door de PUK wordt begeleid, maar misschien niet aangemoedigd. Turkse reacties onbekend.
Van belang in de regio is dat een leider van de Turkse PKK (Nizamettin Tas) verklaarde dat deze organisatie met de VS wilde onderhandelen, ze stellen dat ze niet langer naar onafhankelijkheid streven maar voor democratische rechten in Turkije (FT 15042003). Dit zou een van de Turkse zorgen over een opstand in Turkije ondersteund vanuit Iraaks Koerdistan wegnemen.
De Koerdische milities hebben zware wapens, inclusief tanks, van het Iraakse leger in beslag genomen en naar hun eigen gebieden verplaatst.
Internationaal
De eerste voedselkonvooien kwamen eind vorige week in Bagdad aan.
In de VN begint vandaag een nieuwe politieke strijd over de massavernietigingswapens en het inspectieproces, en het sanctie regiem. Beide zijn nauw met elkaar verbonden. De VS wil geen VN inspecteurs toelaten en heeft haar eigen inspectieteams samengesteld, die op zoek zijn naar massavernietigingswapens in Irak. De rest van de Vraad moet nu kiezen of ze het de facto proces, waarmee de legitimiteit van de eerdere VN inspectieteams wordt ondermijnt, erkent.
Het tweede element is het opheffen van de sancties en dus het voedsel voor olieprogramma, dat daarvan deel uitmaakte. De VS wil dat dit zo snel mogelijk gebeurt, zodat Irak onbeperkt olie kan exporteren om te betalen voor de wederopbouw. Daar hoort ook bij het kwijtschelden van de Iraakse schulden aan landen zoals Rusland en Frankrijk. Deze twee landen en anderen (wo Nl, Japan) willen alsnog terugbetaling en zullen waarschijnlijk niet akkoord gaan met een regeling waarbij het sanctieprogramma wordt opgeheven zonder dat aan hun belangen wordt tegemoet gekomen. Hetzelfde geldt voor toegang tot de olievelden, waarvoor Rusland contracten heeft afgesloten met het regiem van SH. Tenslotte zullen Frankrijk en Rusland geen legitimiteit achteraf willen verlenen aan de
Amerikaans/Britse aanval, al was het maar om de precedent werking (FT 210403). De vraag is dus of de VS regering bereid is om deze bezwaren tegemoet te komen om haar gewenste Vraad goedkeuring te krijgen of dat ze simpelweg de Vraad zullen negeren.
In de achtergrond speelt ook nog de kwestie Israël-Palestina, waar de onderhandelingen over de 'road map' dreigen op de lange baan te worden geschoven terwijl de Israeliese bezettingspolitiek simpelweg wordt voortgezet.
Prognose
De eerste krachtmeting tussen het Britse en Amerikaanse militaire gezag en de Shi'itische beweging is op komst. Het is aannemelijk dat de Sji'itische organisaties, waaronder Sciri en Daawa in zoveel mogelijk plaatsen in Irak een machtsstructuur in elkaar aan het zeten zijn die bestaat uit bestuursraden, alternatieve gemeenteraden en ad hoc burgemeesters waarmee de Amerikaanse en Britten moeten onderhandelen of een confrontatie aangaan. Het Pentagon wil vermoedelijk haar plan doorzetten om het INC met haar milities aan de macht helpen, maar zonder populaire steun zal dit direct tot confrontaties leiden. Deze milities zijn al in een aantal plaatsen in Irak gesignaleerd, meestal samenwerkend met Amerikaanse troepen.
De enige manier voor het Amerikaans militaire gezag om escalatie te vermijden is om een deel of alle Sji'itische organisaties onmiddellijk op te nemen in een interim regering met werkelijke macht, mogelijkerwijs met enige Amerikaanse invloed. Het is ook denkbaar dat zo een constructie wordt afgewezen, zeker door de meer radicale stromingen onder de Sji'ieten. De mogelijke invloed van de Iraanse geestelijke macht op dit proces is ook van groot belang. Als die bestaat wordt een toenadering van de VS tot de Iraanse regering zeer belangrijk. Er zijn echter sji'itische stromingen die juist niets van de Iraanse invloed moeten hebben.
De cruciale korte termijn vraag is echter of de neo-conservatieven in Washington tot zulke diplomatie, binnen Irak of naar de buurlanden, nog in staat zijn. Hun snelle militaire overwinning heeft vermoedelijk een ernstig misverstand gecreëerd, namelijk dat het politieke proces met militaire macht kan worden gestuurd.
KK
Naar boven
Naar beginpagina