GroenLinks en de Europese grondwet

Groesbeek, 27 mei 2005


Geachte mevrouw Halsema,

Evenals GroenLinks vind ik het een kwestie van democratisch fatsoen, dat burgers zich mogen uitspreken over wat er in de politieke binnenkamers over de toekomst van Europa wordt uitgebroed. Toch zie ik het referendum over de Europese Grondwet als een dubieuze zaak. De waarde van een referendum keldert als er geen heldere discussie aan voorafgaat. De vraag is of er over deze Grondwet, waarin allerlei zaken op elkaar worden gestapeld, wel een heldere discussie mogelijk is. In de politieke wereld wordt dan ook aan het nut van het referendum getwijfeld. Maar in plaats van in te zien dat de Europese burgers veel eerder en systematischer bij het grondwet-project betrokken hadden moeten worden, heeft men spijt dat men niet gehandeld heeft volgens het oude recept: over u, voor u, zonder u.
Politiek Den Haag had, om de schade nog enigszins te herstellen, zich kunnen verplichten om de burgers te helpen om zich een oordeel over de Europese Grondwet te vormen. Maar dat is niet wat de politieke elite onder democratie verstaat. Je hoort van die kant niets anders dan dat aan de mensen moet worden uitgelegd, dat ze vóór de Grondwet dienen te stemmen. GroenLinks doet daar dapper aan mee.

I

Het hoofdargument van de voorstanders van de Grondwet luidt dat de politieke besluitvorming in EU-verband democratischer, transparanter en minder bureaucratisch zal worden. Deze bewering slaat over, dat de Nederlandse politiek zeggenschap moet overdragen aan Europese organen. Ook al gaat de besluitvorming in die organen er in democratisch opzicht op vooruit, dan nog zal de afstand daarvan tot de burger nog groter worden dan ze nu al is
De kwestie klemt temeer omdat de in de Grondwet opgenomen besluitvormingsstructuur voor duurzaam gebruik bestemd is. Op de web-site van GroenLinks lees ik onder het opschrift tien misverstanden dat de Grondwet juist op de groei gemaakt zou zijn. Maar er staat in de Europese Grondwet niets over toekomstige democratisering. Wat er in staat is, dat ze slechts met instemming van alle leden veranderd kan worden.

II

Over bureaucratie en transparantie. De Grondwet dient alleen al te worden verworpen omdat ze uitpuilt van bepalingen die niet in een grondwet thuishoren. Een grondwet dient beknopt en duidelijk een besluitvormingsstructuur vast te stellen en zich over grondrechten uit te spreken. Deze Grondwet telt 350 pagina's. Te gek om los te lopen. Een klap in het gezicht van de Europese burger die zo onnozel is om te denken dat die Grondwet ook voor hem of haar geschreven is.
Een werkstuk van mensen die niet in staat zijn om wat wel en niet in een grondwet thuishoort uit elkaar te houden, of dat onnodig vinden, hoort volgens mij in de prullenbak thuis.

III

Als de Grondwet wordt aangenomen verplicht Nederland zich tot 'actieve en onvoorwaardelijke steun aan het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid' (artikel III-294). Dat zal een beleid zijn waarover het Europese Parlement geen zeggenschap heeft (over democratie gesproken) en waarop de invloed van Nederland minimaal belooft te zijn. We hebben weliswaar formeel de mogelijkheid om een militaire actie tegen te houden, maar dat is pure theorie. De geschiedenis leert, dat de internationale politiek gedomineerd wordt door de machtspolitieke aspiraties die worden aangeduid met de term 'grote-mogendhedenpolitiek'. En dat zulke aspiraties groeien met de militaire macht die een staatselite ter beschikking staat. Kijk maar naar Amerika. Toegepast op de EU betekent dit dat machtselite zich met de Grondwet een steun in de rug wil verschaffen voor het voorrang geven aan het belang van een gemeenschappelijke machtspolitiek boven onderlinge tegenstellingen en rivaliteit. Er is niets dat erop wijst dat deze toepassing niet zou opgaan. Integendeel. Artikel 1-41 van de Grondwet zegt: 'De lidstaten verbinden zich ertoe hun militaire vermogens geleidelijk te verbeteren. Er wordt een agentschap op het gebied van de ontwikkeling van defensievermogens, onderzoek, aankopen en bewapening opgericht,...'. Dit is typisch iets dat niet in een Grondwet thuishoort. Het is absurd om grondwettelijk te bepalen dat er onder alle omstandigheden bewapend en niet ontwapend moet worden. Dat dit toch wordt voorgeschreven toont hoe de opstellers aan het bewapeningsdenken verknocht zijn.
De folder die de regering heeft rondgestuurd om iedereen duidelijk te maken hoe goed de Grondwet voor ons is, kan dan ook afsluiten met de, kennelijk voor vreugdevol aangeziene, tijding dat dankzij de Grondwet Europa straks naast andere machtsblokken in de wereld, zoals de Verenigde Staten en China, zal staan.

De militaristische veiligheidspolitiek kan niet worden losgelaten als dat niet gepaard gaat met afscheid nemen van een economische politiek die op westelijke kapitaal- en consumentenbelangen is afgestemd. Zo'n politiek moet zich immers wel van een sterke gewapende arm voorzien met het oog op haar behoefte aan controle over de natuurlijke rijkdommen elders in de wereld, en vanwege de schrijnende tegenstellingen tussen arm en rijk die ze in stand houdt. Maar de Grondwet schrijft Europa juist voor het neo-liberale marktdenken te koesteren.

Wat weet GroenLinks hier aan positiefs tegenover te stellen? In jullie pro-Grondwetfolder staat dat de Grondwet Europa tot een tegenspeler van de Amerikaanse oorlogspolitiek zal maken. Ik noem dit een drogbeeld. De belangengemeenschap tussen de Europese en de Amerikaanse machtselites zal ervoor zorgen dat de EU hoogstens probeert om de Amerikaanse machtspolitiek af te houden van buitensporigheden zoals die van George W. Bush. En als het toch tot een confrontatie komt, zal deze in het teken staan van een rivaliteitsconflict tussen beide machtsblokken. Het is niet waarschijnlijk dat de vrede in de wereld daarmee gediend zal zijn. Wat ik ronduit verbijsterend vind, is hoe men in GroenLinks kans ziet het neo-liberale karakter van de Grondwet te ontveinzen. 'De Grondwet', lees ik in de folder 'stelt voor het eerst duidelijke grenzen aan de marktwerking. Onderwijs en gezondheidszorg mogen niet aan de markt worden uitgeleverd. Volgens de Grondwet is de overheid verantwoordelijk voor deze publieke voorzieningen.' Is er één land in de EU te vinden, of zelfs maar een neo-liberaal, die deze verantwoordelijkheid ontkent? Wel zie je, zeker hier in Nederland, een gestaag groeiende penetratie van het winststreven in het onderwijs en de gezondheidszorg. Denkt u soms die ontwikkeling met de Grondwet in de hand te kunnen stuiten? Het is onzin dat de Grondwet een duidelijke grens stelt.

IV

In mijn ogen laat GroenLinks haar eigen beginselen in de steek om zich te voegen naar wat er in de directiekamers van de politieke macht wordt klaargestoomd. Als we te maken hebben, lijkt jullie redenering te zijn, met ontwikkelingen waar zoveel macht achter zit dat ze niet zijn tegen te houden, kun je dan niet beter meebewegen? En zeker op het moment dat zich een kans voordoet om het onvermijdelijke ietwat bij te sturen.
Aan de Europese Grondwet zit immers een premie voor voegzaamheid vast. Om voor het aannemen van de Grondwet een brede politieke steun te vergaren, moesten de meer linkse partijen in staat worden gesteld om genoeg pluspunten bij elkaar te sprokkelen om de Grondwet aan hun achterban te kunnen verkopen. Omdat links geen vuist kan maken gaat deze voegzaamheidspremie weliswaar niet veel verder dan wat het verstandige deel van rechts ook verlangt.
Omdat de zogeheten linkse politiek niet in staat is om de weg te openen naar een andere Europese eenheid dan die welke het establishment voor ogen staat, heeft ze evenmin als de rechtse behoefte aan strijd. Ze wil rust in de tent. En als ze het wel tegen de Grondwet opneemt, zoals bij de SP te zien is, ontbreekt het aan offensief elan.

V

Natuurlijk kan er gediscussieerd worden over de vraag of het, gezien de rechtse dominantie in Europa, niet de voorkeur verdient om deze Grondwet toch maar te accepteren. Maar dat zou dan wel een keus met open ogen moeten zijn.
In het besluit van de partijraad van GroenLinks van 19 september 2004 om Groenlinks campagne voor de Grondwet te laten voeren worden nog voor- en nadelen tegenover elkaar gezet. Al gebeurt dat op een manier die pijnlijke aspecten ontwijkt. Zo wordt er met geen woord gerept over het niet voldoen van de Europese Grondwet aan het elementaire criterium dat ze een grondwet dient te zijn.
In de genoemde partijraad is vastgesteld dat ook de tekortkomingen van de Grondwet in de campagne dienen te worden meegenomen. Daar is niets van te merken. Zo zwijgt GroenLinks over de verontrustende manier waarop de Grondwet het onderwerp wapenhandel behandelt. De folder Verbeter Europa, begin met ja! is van begin tot eind één grote, rijkelijk met halve waarheden en hele onwaarheden opgesierde propagandaroffel. Alleen in het dossier van de web-site van GroenLinks heb ik pittige kritiek op de Grondwet aangetroffen van Wouter van Eck, Rob Glastra en Kees Kalkman. Toen ik deze een paar dagen geleden nog eens over wilde lezen, merkte ik dat ze gewist was.
Wat verbergt zich achter het ongeremd propagandistisch karakter van jullie campagne? Moet alleen het publiek om de tuin worden te leiden en van nadenken afgehouden? Of dient het vooral om jullie zelf, mensen aan de top en in het partijkader, in een pro-Grondwetroes te brengen die je belet te luisteren naar wat er tegen spreekt?
In GroenLinks overheerst sinds geruime tijd het streven om zich aan de bestaande internationale machtsconstellatie te conformeren om op die manier de weg te effenen naar aanzitten aan de tafel van de regeringsmacht. Dit kwam naar voren in het steunen van de Kosovo-oorlog en het schrappen van het anti-NAVO standpunt. Het ja tegen de Europese Grondwet moet de kroon op het werk zetten. Maar daarbij blijken jullie jezelf te forceren.
Ik besef dat een debat een akelige wending krijgt als daarin de factor 'partijbelang' van stal wordt gehaald. Maar een campagne waar de oneerlijkheid van afdruipt wekt geen vertrouwen in de motieven waardoor ze wordt aangedreven. Ik hoop dat u dit begrijpt.

VI

Blijft het probleem van het gebrek aan vooruitstrevend perspectief. Wat valt daarover te zeggen? Om te beginnen dit: niemand is in staat om de weg naar een ander Europa te wijzen. Als die weg er is moet ze ontdekt worden door mensen die er samen naar zoeken. We weten om te beginnen al niet hoe we ons dat andere Europa moet voorstellen. Hoe idealistischer je erover praat hoe neveliger het wordt en hoe verder het achter de horizon van het bereikbare verdwijnt.

Waar we in linkse kring over kunnen nadenken, is het begin van de weg. Volgens het linkse activisme is dat begin daar te vinden waar mensen zich verzamelen om tegen de gevestigde orde in verzet te komen. Ik wil de activistische optie niet begraven maar ben het met GroenLinks eens, dat ze geen sleutel voor verandering biedt.
Je onderwerpen aan de overmacht van de gevestigde orde is helemaal geen optie. Ik wil deze overmacht zo duiden dat we met onze vooruitstrevende bedoelingen niet ver zullen komen als het binnen de politieke wereld niet tot een ingrijpende heroriëntatie komt. Belet dan die overmacht niet dat er zo'n heroriëntatie op gang komt? Dat zou zo kunnen zijn. Ik ben niet voor niets begonnen met 'als die weg er is'.
Stel echter, dat u en ik en andere progressieve mensen in de mogelijkheid van een kentering willen geloven. Dan moeten we beginnen bij de vraag hoe deze eruit moet zien. Ik zou dat zo willen aanduiden, dat de Europese politiek geholpen moet worden om los te komen uit haar fixaties op militaire macht, economische groei in het teken van winst en consumptieve overvloed, en op interne veiligheidshandhaving.
Dit betekent niet dat er geen bewapening zou mogen zijn, geen winst voor bedrijven, geen welvaart onder de mensen en geen maatregelen tegen terrorisme en andere vormen van onveiligheid. Het gaat erom dat dit zaken zijn waarover in openheid gediscussieerd moet kunnen worden, vrij van a-priori's en zonder zich door machtsdruk van zijn stuk te laten brengen.
Ik zie dus de weg naar een beter Europa als die van het loskomen uit de genoemde fixaties. En als het begin van deze weg, dat linkse mensen hierover nadenken en discussiëren en zich daarbij van hun eigen fixaties bevrijden: de fixaties op de slechtheid van de wereld, die van het Westen voorop, op de heerszucht van de machthebbers en op het heersende welvaartsegoïsme. Wat er onvermijdelijk toe leidt dat men op het eigen machtstekort gefixeerd raakt.

Ik hoop dat u hieraan wilt meedoen.

Met een vriendelijke groet,

P.S. Dit is een open brief. Ik ben van plan om hem aan een aantal mensen binnen en buiten GroenLinks toe te sturen.



Naar boven
Naar beginpagina