7 juli 2011

Europees Hof voor de Rechten van de Mens bevestigt recht op gewetensbezwaar tegen militaire dienst

door Jan Van Criekinge

Gepubliceerd op DeWereldMorgen.be

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (ECHR), een instelling van de Raad van Europa in Straatsburg, heeft donderdag een historische uitspraak gedaan in de zaak-Bayatyan versus Armenië. Het arrest betekent een doorbraak in de erkenning van gewetensbezwaren tegen verplichte militaire dienst als mensenrecht. Vooral voor activisten uit Turkije en Azerbeidzjan is dit goed nieuws.

Het baanbrekende vonnis van de Grote Kamer van de 17 rechters van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bevestigt eerdere uitspraken van lagere kamers van het hof.

Concreet betekent het vonnis van 7 juli in de zaak-Bayatyan versus de Armeense staat (Application nr. 23459/03, 1/6/2011) dat de 47 lidstaten van de Raad van Europa de plicht hebben het fundamentele recht van burgers om op grond van gewetensbezwaren militaire dienst te weigeren, te respecteren.

Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens

Het hof verwijst in zijn vonnis naar artikel 9 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens waarin het recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst wordt uiteengezet.

In het licht van dit arrest heeft het hof Turkije en Azerbeidzjan opgeroepen om onmiddellijk stappen te ondernemen om hun nationale wetgeving aan te passen conform deze uitspraak. Turkije en Azerbeidzjan zijn momenteel nog de enige twee verdragspartijen binnen de Raad van Europa die het recht op gewetensbezwaren tegen (verplichte) militaire dienst niet hebben erkend.

In Turkije is de macht van het leger nog zeer groot, al probeert de regering-Erdogan systematisch die macht aan banden te leggen, onder meer om te voldoen aan de voorwaarden voor toetreding tot de Europese Unie.

Armenië moet wetgeving aanpassen

Bovendien moet Armenië zijn nationale wetgeving, die een alternatieve dienstplicht regelt, aanpassen en ervoor zorgen dat het een echt civiel alternatief aanbiedt voor mensen die zich op gewetensgronden verplicht zien om legerdienst te weigeren.

Een alternatieve dienstplicht mag immers geen afschrikkingsmiddel zijn of een bestraffende karakter vertonen, volledig in lijn met Europese en internationale mensenrechtennormen.

Mensenrechtenorganisaties zijn verheugd over vonnis

Dit is de eerste keer dat het recht op gewetensbezwaren tegen militaire dienst zo uitdrukkelijk wordt erkend onder het Europees Verdrag voor de Mensenrechten. In een gezamenlijke persmededeling tonen Amnesty International, Conscience & Peace Tax International, de Internationale Commissie van Juristen, het Quaker-verbindingskantoor bij de VN in Genève en War Resisters' International in Londen (WRI) zich heel verheugd over dit vonnis.

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (Cour européenne des droits de l’homme, een instelling die niet mag worden verward met het Europees Hof van Justitie in Luxemburg, dat een EU-instelling is) heeft dit fundamentele recht eindelijk geïnterpreteerd in lijn met de bepalingen van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten van het VN-Mensenrechtencomité in Genève. Een uitspraak van de Grote Kamer is definitief en moet door alle verdragspartijen worden toegepast.

Armeniër veroordeeld tot celstraf

De aanleiding voor het vonnis van donderdag betreft de zaak van Vahan Bayatyan, een 28-jarige Jehovah's Getuige uit Armenië die in 2003 tot tweeëneenhalf jaar gevangenisstraf was veroordeeld nadat hij op grond van gewetensbezwaren geweigerd had om in 2001 zijn militaire dienst te volbrengen in het Armeense leger.

Hij zei wel bereid te zijn om een civiele dienst uit te voeren "die een nuttige bijdrage zou kunnen leveren tot de samenleving". Maar Armenië had op dat moment geen wetgeving die dat mogelijk maakte. Uiteindelijk heeft hij effectief 10 maanden in de cel gezeten. Amnesty International had zijn zaak indertijd opgenomen en verdedigd.

Zijn zaak tegen de Armeense staat werd op 12 december 2006 ontvankelijk verklaard door het Hof in Straatsburg. Lagere kamers van het Hof hebben de zaak al behandeld in de loop van 2009 en 2010, waarbij op 24 november 2010 een openbare zitting werd gehouden.

Eindelijk een uitspraak

Nu is er dus - eindelijk - een definitieve en uitspraak van de Grote Kamer onder leiding van de Franse opperrechter Jean-Paul Costa. Uit de persmededeling van het Hof blijkt dat rechter Alvina Gyulumyan, die zelf uit Armenië komt, een 'afwijkende' mening had. Alle andere 16 rechters (onder wie de Belgische rechter Françoise Tulkens) keurden het vonnis goed.

Het Hof veroordeelt de Armeense staat tot het betalen van een morele schadevergoeding van 10.000 euro aan Vahan Bayatyan en het betalen van de gerechtskosten van 10.000 euro.

In de uitgebreide motivatie van het vonnis wijst het Hof ook naar de aanbevelingen van de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa en het Comité van Ministers van de Raad van Europa over het recht op gewetensbezwaren tegen militaire dienst in de 47 lidstaten van de Raad van Europa. De uitspraak kan verstrekkende gevolgen hebben voor vooral Turkije en Azerbeidzjan.

Activisten uit Turkije en Azerbeidzjan hebben juridisch instrument

Geweldloze activisten in die landen zien zich nog vaak geconfronteerd met heel discriminerende wetten en regelrechte bedreigingen en beledigingen als ze aanspraak willen maken op dienstweigering op basis van gewetensbezwaren.

Op 24 januari 2006 deed het Hof in Straatsburg al een gelijkaardige uitspraak in de zaak-Osman Murat Ülke versus Turkije. De Turkse staat werd toen ook veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding. Maar ondanks dat vonnis heeft Turkije zijn wetgeving nog niet aangepast.

Beide landen staan al een tijd onder druk van de Raad van Europa om dit snel te doen. Misschien biedt dit vonnis een kans voor activisten om met juridisch sterke argumenten hun regeringen onder druk te zetten.

Perscommuniqué van de griffie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in de zaak-Bayatyan vs Armenië van 7 juli 2011

European Court of Human Rights affirms the right to conscientious objection to military service Published in wri-info, 7 July 2011, No. 50

Amnesty International: Landmark ECHR ruling recognizes right to conscientious objection

The European Court of Human Rights (Cour européenne des droits de l’homme) in Straatsburg

Gepubliceerd op DeWereldMorgen.be


Naar boven
Naar beginpagina